Keywords
Language shift
Language policy
Language loss
Language education policy
Language endangerment
Native language
Mother tongue
ބަހުގެ ދިރުން
ބަސް ބަދަލުވުން
ބަހުގެ ސިޔާސަތު
ބަސް ނެތިދިއުން
ކިޔަވައިދޭ ބަހުގެ ސިޔާސަތު
ބަސް ނުރައްކައްލަށް ހުރަހެޅުން
ވެހިބަސް
މާދަރީބަސް
How to Cite
Abstract
The research underscores the significance of the mother tongue or the native language in the cognitive development, cultural assimilation, and linguistic proficiency of children. Dhivehi serves as the first language of the small island state of the Maldives. Despite the explicit emphasis on Dhivehi language instruction in preschools outlined in the 2015 National Curriculum of the Maldives, the English language continues to dominate the daily environment of children’s early education. There is anecdotal evidence indicating a language shift and attrition of Dhivehi among Maldivian children, reaching a stage where English is the primary mother tongue for many Maldivian children. In a 2023 speech, the country’s Minister of Education expressed concern about the limited proficiency in the Dhivehi language observed among current students. Accordingly, this qualitative inquiry aims to discern the factors contributing to the shift from Dhivehi to English language among children, elucidate associated concerns, and propose potential solutions. Data was gathered through focus group discussions with twenty-six purposively sampled participants across seven distinct stakeholder groups, each group comprising 3 to 5 members. Thematic analysis was applied to the data. The findings highlight that children's detachment from the Dhivehi language and the observed language attrition are influenced by an inhospitable linguistic milieu and the prioritization of English over Dhivehi during their early language acquisition and learning stages. The study accentuates the pivotal role of children as the medium of language transmission to future generations, highlighting the looming threat of Dhivehi language endangerment. Drawing correlations between the results and concepts of cultural and national identity, it is imperative to address these issues in national policy-making.
ދިވެހި ތުއްތުކުދީން ދިވެހިބަހަށް ބީރައްޓެހިވުން: މަސްލަހަތުވެރިންގެ ނަޒަރުން
ދިރާސާތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި މާދަރީބަހުން ވާހަކަދެއްކުމަކީ ތުއްތުކުދީންގެ ވިސްނުމުގެ ތަރައްގީއަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ. މީގެ އިތުރުން އެއީ ކުއްޖާގެ ސަގާފަތާއި އާދަކާދައަށް އަހުލުވެރިވުމަށާއި ދެވަނަ ބަހެއް ރަނގަޅަށް ދަސްވުމަށާއި ކުއްޖާގެ އަމިއްލަ ނަފުސުގެ އިތުބާރު ދެމެހެއްޓުމަށް ވެސް މުހިންމު ކަމެކެވެ. ދިވެހި ބަހަކީ ދިވެހީންގެ މާދަރީބަހެވެ. ނަމަވެސް ދިވެހިރާއްޖޭގެ، ބައެއް ތުއްތުކުދީން މިހާރު ވާހަކަދައްކާ މައިގަނޑު ބަހަކީ ދިވެހިބަހުގެ ބަދަލުގައި އިނގިރޭސިބަސް ކަމަށް ބަޔާންކުރެވޭނޭ ތަފާތު ހެކިތައް ވަށައިގެންވާ ދުވަހީ މާހައުލުން ފެނެއެވެ. 2015ވަނަ އަހަރު އާއްމުކުރެވުނު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ މަންހަޖުގައި ބާރުއަޅާފައިވަނީ، ދިވެހި ތުއްތުކުދީންނަށް، "ޕްރީ- ސްކޫލް"ގެ މަރުޙަލާގައި ދިވެހިބަހުން ކިޔަވައިދިނުމަށެވެ. ނަމަވެސް ރާއްޖޭގެ "ޕްރީ- ސްކޫލް"ތަކުގައި ކިޔަވައިދެނީ އިނގިރޭސީ މީޑިއަމަށެވެ. އެޑިއުކޭޝަން މިނިސްޓަރާ ހަވާލާދެއްވައި 2023ގައި ނޫހެއްގެ ފަލަ ސުރުޚީއެއްގައި ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގައި ކިޔަވާ ދިވެހި ކުދިންނަށް ދިވެހިބަސް ރަނގަޅަށް ނޭނގުމަކީ އެ ކަމާމެދު، އެޑިއުކޭޝަން މިނިސްޓަރު ކަންބޮޑުވެވަޑައިގަންނަވާ ކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން މި ދިރާސާގެ މައިގަނޑު މަގުސަދަކީ ދިވެހި ތުއްތުކުދީން ދިވެހި ބަހާ ދުރަށްދާ ސަބަބުތަކަކީ ކޮބައި ކަމާއި މި ކަމުގައި ހުރި ކަންބޮޑުވުންތަކާއި މި ކަމަށް ހުރި ހައްލުތައް ދެނެގަތުމެވެ. މި ދިރާސާ ފަރުމާކޮށްފައިވަނީ ސިފަވީ ތަރީގާތަށެވެ. ދިރާސާއަށް ޑޭޓާ އެއްކުރީ ޚާއްސަ ގުރޫޕު މަޝްވަރާތަކަކުންނެވެ. މިގޮތުން ސުންކުގެ ގޮތުގައި ހިމަނާފައިވަނީ މަސްލަހަތުވެރިން ހިމެނޭ 7 ދާއިރާއަކުން 26 ބޭފުޅުންނެވެ. މި މަސްލަހަތުވެރިންނާ އެކު މަޝްވަރާކުރެވުނީ ބައިވެރިން 9 ގުރޫޕަކަށް ބަހައިގެންނެވެ. މިއިން ކޮންމެ ގުރޫޕެއްގައި 3އާއި 5އާ ދެމެދުގެ ބައިވެރިން ހިމެނުނެވެ. ދިރާސާގެ ޑޭޓާތައް ތަޙުލީލުކުރީ "ތީމް"ތަކަށް ބަހައިގެންނެވެ. މި ހޯދުންތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި ތުއްތުކުދީން ދިވެހިބަހަށް ބީރައްޓެހިވާން މެދުވެރިވާ އެއް ކަމަކީ އެ ކުދިން އުޅޭ މާހައުލަކީ ދިވެހިބަހަށް ރައްޓެހި މާހައުލަކަށް ނުވުމެވެ. މީގެ އިތުރުން އެ ކުދިން ބަސް ދަސްކުރަމުން އަންނަ އިރު ދިވެހިބަހަށްވުރެ ބޮޑަށް އިނގިރޭސިބަހަށް އިސްކަން ދެވޭ ގޮތަށް އެ ކުދިންނާ މުޢާމަލާތްކުރުމެވެ. މިއަދުގެ ތުއްތުކުދީންނަކީ ދިވެހިބަސް ކުރިއަށް އޮތް ޖީލުތަކަށް ވާސިލުކޮށް، ދިވެހިބަސް ނެގަހެއްޓުމުގެ ޒިންމާ އުފުލާންޖެހޭ މުސްތަގުބަލުގެ ޒުވާނުންނަށްވާއިރު، ދިވެހިބަހަށް ބީރައްޓެހި ބައެއްގެ ގޮތުގައި، އެ ކުދިން ބޮޑެތިވުމަކީ ދިވެހިބަސް ކުރިއެރުވުމަށް އޮތް ހުރަހަކަށްވެދާނެއެވެ. މި ދިރާސާގެ ހޯދުންތަކުން ފާހަގަކުރެވުނު ކަންކަމަކީ ދިވެހީންގެ އަމިއްލަވަންތަކަމާއި ޤައުމިއްޔަތާ ވެސް ގުޅުން ހުރި ހައްސާސް ކަންކަމަށް ވެފައި، މި ކަންކަމަށް ހައްލު ހޯދުމަށާއި ސިޔާސަތު ކަނޑައެޅުމުގައި ވެސް މި ހޯދުންތަކަށް ރިއާޔަތްކުރުން މުހިއްމެވެ
References
ޢަބްދުއްރަޙީމް، އިސްމާއީލް ޙަބީބު. (2014). ދިވެހި ބަހާ މެދު ދިވެހި ޒުވާނުންގެ ވިސްނުން ހުރީ ކިހިނެއްތޯ؟ މޯލްޑިވްސް ނެޝެނަލް ޖަރނަލް އޮފް ރިސަރޗް، 2(1)، 73-94.
ޙަމީދު، ޙަސަން. (2002). މަދަރުސީ ތަޢުލީމު ހަތަރު އަނގޮޅިއެއްގައި. ފުރަދާނަ، 4(04)، 11-12.
ހަލްޓް އެމް، ފްރެންސިސް. (2018). ލޭންގްވިޖް ޕޮލިސީ އެންޑް ޕްލޭނިންގ އެންޑް ލިމްގުއިސްޓިކް ލޭންޑްސްކޭޕް.(: ދަ އޮކްސްފޯޑް ހޭންޑް ބުކް އޮފް ލޭންގްވިޖް ޕޮލިސީ އެންޑް ޕްލޭނިންގ. ޔޫކޭ، އޮކްސްފޯޑް ޔުނިވަރސިޓީ ޕްރެސް.
ހިންޓަން، އެލް. (2001). ލޭންގުއެޖް ރިވައިޓަލިޒޭޝަން: އޭން އޯވަރވިއު. ހިމެނިފައި އޮތީ އެލް. ހިންޓަން އާއި ކޭ. ހަލޭ (އެޑިޓަރުން)، ދަ ގްރީން ބުކް އޮފް ލޭންގުއެޖް ރިވައިޓަލިޒޭޝަން އިން ޕްރެކްޓިސް (ސ. 3-18). ބޮސްޓަން: ބްރިލް.
އެން.ބީ.އެސް. (2023). މޯލްޑިވްސް ޕޮޕިޔުލޭޝަން އެންޑް ހައުސިންގ ސެންސަސް. މާލެ، ދިވެހިރާއްޖެ: ނެޝަނަލް ބިއުރޯ އޮފް ސްޓެޓިސްޓިކްސް.http://statisticsmaldives.gov.mv/
ނިޝާންތީ، އާރް. (2020). އަންޑަސްޓޭންޑިންގ އޮފް ދަ އިމްޕޯޓަންސް އޮފް މަދާރ ޓަންގް ލަރނިންގް. އިންޓަރނެޝަނަލް ޖަރނަލް އޮފް ޓްރެންޑް އިން ސައިންޓިފިކް ރިސަރޗް އެންޑް ޑިވެލޮޕްމެންޓް، 5 (1)، ސ. 77-80.
ނެޝަނަލް އިންސްޓްޓިއުޓް އޮފް އެޑިއުކޭޝަން. (2015). ދިވެހިރާއްޖޭގެ މަދަރުސީ ނިޒާމުގެ ޤައުމީ މަންހަޖު. މާލެ، ދިވެހިރާއްޖެ: ނެޝަނަލް އިންސްޓިޓިއުޓް އޮފް އެޑިއުކޭޝަން، މިނިސްޓްރީ އޮފް އެޑިއުކޭޝަން.
ނެކްވަޕިލް، ޖޭ. އަދި ޝަރުމާން، ޓީ. (2015). އޭން އިންޓްރޮޑަކްޝަން: ލޭންގުއެޖް މެނޭޖްމަންޓް ތިއަރީ އިން ލޭންގުއެޖް ޕޮލިސީ އެންޑް ޕްލޭނިންގ. އިންޓަރނެޝަނަލް ޖަރނަލް އޮފް ސޯޝިއޮލޮޖީ އޮފް ދލޭންގުއެޖް، 2015(232)،1-12. https://doi.org/10.1515/ijsl-2014-0039
ބެންސަން، ކޭ. (2010). ދި އިމްޕޯޓަންސް އޮފް މަދަރ ޓަންގް ބޭސްޑް ސްކޫލިންގް ފޮރ އެޑިއުކޭޝަނަލް ކޮލިޓީ. ކޮމިޝަން ފޮރ ދަ އޭއެފްއޭ ގްލޯބަލް މޮނިޓަރިންގް ރިޕޯޓް 2005، ދަ ކޮލިޓީ އިމްޕަރޭޓިވް، ޔުނެސްކޯ ޕްރެސް.
ބާރންސް، އާރް. ބީ. (2000). އިންޓްރޮޑަކްޝަން ޓު ރިސަރޗް މެތަޑްސް. ލަންޑަން: ސޭޖް ޕަބްލިޝިންގ.
ކްރެސްވެލް، ޖޭ. ޑަބްލިއު. (2012). އެޑިއުކޭޝަނަލް ރިސަރޗް: ޕްލޭނިންގ، ކޮންޑަކްޓިންގ، އިވެލުއޭޓިންގ ކޮންޓިޓޭޓިވް އެންޑް ކޮލިޓޭޓީވް ރިސަރޗް. ޔުނައިޓެޑް ސްޓޭޓްސް އޮފް އެމެރިކާ: ޕިއަރސަން އެޑިއުކޭޝަން އައިއެންސީ.
ކްރިސްޓަލް. ޑީ. (2000). ލޭންގުއެޖް ޑެތު. ކޭމްބްރިޖް. ކޭމްބްރިޖް ޔުނިވަރސިޓީ ޕްރެސް.
ކްރިސްޓަލް. ޑީ. (2008). ހައު ލޭންގުއެޖް ވޯކްސް. އޮސްޓްރޭލިޔާ: ޕެންގުއިން.
ކާއި، ޓީ. އެމް.، މެކްޑޮނާލްޑް، ޖޭ. އަދި މޫރފީލްޑް، ޖޭ. ސީ. (2006). ޓި ވަނަކެ އޮންލައިން: އޭން އިންޓްރެކްޓިވް ރިސޯސް ފޮރ ލޭންގުއެޖް ލަރނިންގ. ޖަރނަލް އޮފް މޯރީ އެންޑް ޕެސިފިކް ޑިވެލޮޕްމެންޓް، 7(2)، 62-67.
ކޫޕަރ، އާރް. އެލް. (1989). ލޭންގުއެޖް ޕްލޭނިންގ އެންޑް ސޯޝަލް ޗޭންޖް. ކޭމްބްރިޖް: ކޭމްބްރިޖް ޔުނިވަރސިޓީ ޕްރެސް.
ރަޝީދު، އެން.އައި. (2023). މާދަރީބަހުން ބައެއް ދަރިވަރުންނަށް ވާހަކަދައްކަން ނޭނގޭތީ މިނިސްޓަރުގެ ކަންބޮޑުވުން. ރާއްޖެ.އެމްވީ. https://raajje.mv/131615
އަފީފް، ހަމީޒާ (2014). ވާހަކަދެއްކުމުގައި ބަސް މަސްހުނިކުރުން : ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ޔުނިވަރސިޓީގެ ދަރިވަރުން ދިވެހިބަހުން ވާހަކަދައްކަމުން ދާއިރު، ދިވެހިބަހާއި އިނގިރޭސިބަސް މަސްހުނި ކުރާގޮތުގެ ދިރާސާ، (މާސްޓާރސް ޑިސަރޓޭޝަން). ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ޔުނިވަރސިޓީ.
އެބާހާޑް، ޑޭވިޑް އެމް؛ ސިމޮންސް، ގެރީ އެފް؛ އަދި ޗާލްސް ޑީ. (2019). ސަމަރީ ބައި ކަންޓްރީ، އެތުނޮލޮގް: ލޭންގުއެޖަސް އޮފް ދަ ވޯލްޑް (22ވަނަ އިސްދާރު). ޑަލަސް: ސިލް އިންޓަނޭޝަނަލް.އެލިސް، އާރް، (2003). ދަ ސްޓަޑީ އޮފް ސެކެންޑް ލޭންގުއެޖް އެޑިއުކޭޝަން. އޮކްސްފޯޑް: އޮކްސްފޯޑް ޔުނިވަރސިޓީ ޕްރެސް.
އޯގްރެޑީ،ޑަންލިޔު.، ޑޮބްރޮވޯލްސްކައި، އެމް. އަދި ކަޓެމްބާ، އެފް. (1996). ކޮންޓެމްޕަރަރީ ލިންގްއިސްޓިކްސް: އޭން އިންޓްރޮޑަކްޝަން. އިސެކްސް: ޕިއަރސަން އެޑިއުކޭޝަން ލިމިޓޭޑް.
ވީޗާ، ކޭ. (2013). ނިއު އެސްޓިމޭޓްސް އޮން ދަ ރޭޓް އޮފް ގްލޯބަލް ލޭންގުއޭޖް ލޮސް. ދަ ރޮސެޓާ ޕްރޮޖެކްޓް (ވެބް ލޮގް ޕޯސް). ނެގީ http://rosettaproject.org/blog/02013/mar/28/new-estimates-on-rate-of-language-loss/ ން.
މިއަރސް-ސްކޮޓަން، ސީ. (2006). މަލްޓިޕްލް ވޮއިސެސް: އޭން އިންޓްރޮޑަކްޝަން ޓު ބައިލިންގުއަލިޒަމް. އޮކްސްފޯޑް: ބްލެކްވެލް.
މުޙައްމަދު. ނާޝިއާ. (2020). ފަސްޓް ލޭންގުއެޖް ލޮސް އެންޑް ނެގެޓިވް އެޓިޓިއުޑް ޓުވަރޑްސް ދިވެހި އެމޮންގް ޔަންގް މޯލްޑިވިއަންސް: އިޒް ދަ އިންގްލިޝް-ފަރސްޓް އެޑިއުކޭޝަނަލް ޕޮލިސީ ޓު ބްލޭމް؟ ޓެސޯލް ކުއަރޓަރލީ، 54(3)، 743-772.
މުޙައްމަދު. ނާޝިއާ. (2019). ފޮރޮމް އަ މޮނޮލިންގުއަލް ޓު އަ މަލްޓިލިންގުއަލް ނޭޝަން. އެނަލައިޒިންގް ދަ ލޭންގުއެޖް އެޑިއުކޭޝަން ޕޮލިސީ އިން ދަ މޯލްޑިވްސް. ފޮތް: ކަރކްޕެޓްރިކް، އ. އާއި ލިޑިކޯޓް، އ. (އެޑިޓަރުން). ދަ ރުޓްލެޖް އިންޓަރނޭޝަނަލް ހޭންޑްބުކް އޮފް ލޭންގުއެޖް އެޑިއުކޭޝަން ޕޮލިސީ އިން އޭޝިއާ. ރުޓްލެޖް.
މުޙައްމަދު، އެން. (2013). ދަ ޗެލްންޖެސް އޮފް އިންސްޓްރަކްޝަން: އަ ވިއު ފްރޮމް މޯލްޑްވިއަން ސްކޫލް. ރޫޓްލެޖް، 37-41. ނެގީ، http://www.tandfonline.com/loi/rclp20 ން.
މުޙައްމަދު، ނަސީމާ. (2002). ދިވެހިންގެ ތަރިކަ 1، 2، 3، 4. މާލެ: ދިވެހި ބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު.
މައުމޫން، ޔުމްނާ. . (2002) އަ ޖެނެރަލް އޯވަރވިއު އޮފް ދަ ދިވެހި ލޭންގުއެޖް .މާލެ، ދިވެހިރާއްޖެ: މޯލްޑިވްސް ނެޝަނަލް ސެންޓަރ ފޮރ ހިސްޓޮރިކަލް ރިސަރޗް.
ފްރިޓްޒް، އެސް. (2002). ދަ ދިވެހި ލޭންގުއެޖް: އަ ޑިސްކްރިޕްޓިވް އެންޑް ހިސްޓޮރިކަލް ގްރެމަރ އޮފް މޯލްޑިވިއަން އެންޑް އިޓްސް ޑައިލެކްޓްސް. ޖަރމަން: އާރގަން ވާރލެގް.
ފިނެގަން، އީ. (1999). ލޭންގުއެޖް އިޓްސް ސްޓަރަކްޗަރ އެންޑް ޔޫސް. އޮކްސްފޯޑް: އޮކްސްފޯޑް ޔުނިވަރސިޓީ ޕްރެސް.
ފްރޮމްކިން، ވީ.، ބްލެއަރ، ޑަބްލިޔު.، އަދި ކޮލިން، ޕީ. (1999). އޭން އީންޓްރަޑަކްޝަން ޓު ލޭންގުއެޖް (4). އޮސްޓްރޭލިޔާ: ހާރކޯޓްއޮސްޓްރޭލިޔާ ޕްރައިވެޓްލިމިޓެޑް.
ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ގެޒެޓް. (2020، ނޮވެންބަރު 10). ތަޢުލީމުގެ ޤާނޫނު (ނަންބަރު 2020/24)، ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ގެޒެޓް، 49(236)، 1-12. https://www.moe.gov.mv/assets/upload/Education_Act.pdf
ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ގެޒެޓް. (2012، ޖެނުއަރީ 4). ޕްރީ ސްކޫލް ހިންގުމުގެ ޤާނޫނު (ނަންބަރު 2012/1)، ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ގެޒެޓް، 41(2)، 1-12. https://old.mvlaw.gov.mv/pdf/ganoon/chapterII/1-2012.pdf
ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ގެޒެޓް. (2011، މެއި 11). ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ބަހަށް އިސްކަންދިނުމުގެ ޤާނޫނު (ނަންބަރު 2011/09)، ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ގެޒެޓް، 40(71).
ދިވެހިބަހުގެ އެކެޑަމީ. (2023). ރަދީފު.އެމްވީ އެޕް. ދިވެހިރާއްޖެ: ދިވެހިބަހުގެ އެކެޑަމީ https://www.radheef.mv
ދިވެހިރާއްޖޭގެ ގާނޫނު އާސާސީ. (2008). މާލެ، ދިވެހިރާއްޖެ. https://majlis.gov.mv/storage/downloads/yM2bEDdSg3fJ2ueI64ZgBsaIjAApmnldcaN1u6GO.pdf
ލިޔުންތެރިންގެ ގުޅުން. (2023). ލިޔުންތެރިންގެ ގުޅުމުގެ 13 ވަނަ އަހަރީ ޖަލްސާގައި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އިބްރާހީމް މުޙައްމަދު ޞާލިޙް ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅު. ލިޔުންތެރިންގެ ގުޅުން. ނެގީ http://www.liyuntherin.org/archives/34992 ން.
ލަސަގަބަސްޓާ. ޑީ. (2017). ލޭންގުއެޖް ލަރނިންގ މޯޓިވޭޝަން އެންޑް ލޭންގުއެޖް އެޓިޓިޔުޑްސް އިން މަލްޓިލިންގުއަލް ސްޕެއިން ފްރޮމް އޭން އިންޓަރނެޝަނަލް ޕަރސްޕެކްޓިވް. މޮޑަރން ލޭންގުއެޖް ޖަރނަލް، 101(3)، 583-596. https://doi.org/10.1111/modl.12414
ސްޕޮލްސްކީ، ބީ. (2012) ދަ ކޭމްބްރިޖް ހޭންޑްބުކް އޮފް ލޭންގުއެޖް ޕޮލިސީ .އިންގްލޭންޑް :ކެމްބްރިޖް ޔުނިވަރސިޓީ ޕްރެސް.
ސްޕޮލްސްކީ. ބީ. (2004). ލޭންގުއެޖް ޕޮލިސީ .އިންގްލެންޑް :ކެމްބްރިޖް ޔުނިވަރސިޓީ ޕްރެސް.
ސެވިލް-ޓްރޮއިކް، އެމް. (2006). އިންޓްރޮޑިޔުސިންގ ސެކެންޑް ލޭންގުއެޖް އެކިޔުޒިޝަން. ކޭމްބްރިޖް: ކޭމްބްރިޖް ޔުނިވަރސިޓީ ޕްރެސް.
ޑެ ބްރެސް، ޖޭ. (2008). ޕްލޭނިންގ ފޯރ ޓޮލެރެބިލިޓީ: ޕްރޮމޯޓިން ޕޮސިޓިވް އެޓިޓިޔުޑްސް އެންޑް ބިހޭވިޔަރސް ޓުވަރޑްސް ދަ މޯރީ ލޭންގުއެޖް އަމަންގް ނޮން- މޯރީ ނިއުޒިލޭންޑާސް. (ޕީއެޗްޑީ ތީސިސް). ވިލްންގްޓަން: ވިކްޓޯރިއާ ޔުނިވަރސިޓީ.
ޒާހިރު، އާމިނަތު. (2018). ޓީވީ ޕުރޮގުރާމުތަކުގައި ވާހަކަދައްކާ އިރު މީހުން ބަސްމަސްހުނިކުރާ މިންވަރާއި ބަސް މަސްހުނިކުރާ ގޮތްތައް. ދަ މޯލްޑިވްސް ނެޝަނަލް ޖަރނަލް އޮފް ރިސަރޗް، 6(6)، 83-96.
ޔަމީން، އެމް. (2023 އޮގަސްޓް 19). އިސްލާމް އިނގިރޭސިން ކިޔަވައިދޭން ނިންމީ ކުދިންގެ ޝައުގުވެރިކަން އިތުރުކުރުމަށް. ސަން. އޮންލައިން، https://sun.mv/181006
ޓިބަޓެގެޒާ، ވައި. (2009). ލޭންގުއެޖް އިން- އެޑިއުކޭޝަން ޕްލޭނިންގ އިން ޓެންޒޭނިއާ: އަ ސޯޝިއޯލިންގްއިސްޓިކްސް އެނަލިސިސް (ޕީއެޗްޑީ ތީސީސް). ޓެންޒޭނިއާ.
ޖަރނަރޑް، ބީ. އަދި ގުޕްތާ، ޖީ.ޑި. (1971). ޓުވަރޑްސް އަ ތިއަރީ އޮފް ލޭންގުއެޖް ޕްލޭނިންގ. ޖޭ، ރުބިބް އެންޑް އީ. އެޗް ޖަރނަރޑް (އެޑިޓަރުން) ކޭން ލޭންގުއެޖް ބީ ޕްލޭންޑް؟ (ސ.195-215). ހޮނޮލުލު: ދަ ޔުނިވަރސިޓީ ޕްރެސް އޮފް ހަވާއީ.
ޖެނީ، އައި. އަދި ޖަންކަރ، އެމް. (2018). ދަ ބްލެކްފުޓް ލޭންގުއެޖް ރިސޯސެސް އެންޑް ޑިޖިޓަލް ޑިކްޝަނަރީ ޕްރޮޖެކްޓް: ކްރިއޭޓިންގ އިންޓަރގްރޭޓެޑް ވެބް ރިސޯސެސް ފޮރ ލޭންގުއެޖް ޑޮކިޔުމެންޓޭޝަން އެންޑް ރިވައިޓަލިޒޭޝަން، ލޭންގުއެޖް ޑޮކިޔުމެންޓޭޝަން އެންޑް ކޮންޒަރވޭޝަން، 12، 274-314.